Wetgeving Flora en Fauna

Insectenhuis GGZ Delfland

Op deze pagina

Bij bouwen, verbouwen of verduurzamen aan de buitenkant of rondom een zorglocatie hoor je rekening te houden met de flora en fauna. En daar is ook wet- en regelgeving voor opgesteld. Er zijn landelijke, provinciale en lokale regels. Soms is het nodig om een vergunning aan te vragen voor de werkzaamheden.

Enkele voorbeelden waar je mogelijk een vergunning voor nodig hebt zijn werkzaamheden aan of rondom een gebouw, het plaatsen of aanpassen van een hekwerk, spouwmuurisolatie en graafwerkzaamheden.

Door de wetten en regels te volgen bescherm je de flora en fauna en voorkom je verrassingen en onnodige vertraging. Lees in dit overzicht welke wetten en regels in welke situaties gelden. 

Er is ook een bijbehorend stappenplan met een praktische aanpak om te voldoen aan de flora en fauna wetgeving bij een bouwproject.

Wet, regel, besluit, norm? Zie wat de verplichting inhoudt in de Definitielijst.

Overzicht landelijke wetgeving

De landelijk regels met de bepalingen die relevant zijn voor zorgorganisaties worden onder de tabel toegelicht. Voor de provinciale en gemeentelijke regels vind je onderaan een lijst met bronnen waar je meer informatie kunt vinden.

Regel/bepalingStaat inArtikel
Algemene zorgplicht Omgevingswet 1.6
Besluit activiteiten leefomgeving (Bal) Omgevingswet2.11

Flora- en fauna-activiteiten

Omgevingswet 5.1

Flora- en fauna-activiteiten

Bal11.37, 11.46, 11.54

Specifieke zorgplicht

Bal11.27

Voorkomen onnodig lijden

Bal11.28
Besluit bouwwerken leefomgeving (Bbl) Omgevingswet 2.2

Sloopactiviteiten

Bblhoofdstuk 7

Bouwactiviteiten

Bblhoofdstuk 7

Verbouwing/renovatie

Bblhoofdstuk 5

Omgevingswet

De Omgevingswet geldt bij nieuwbouw of grote renovaties. Kleine verduurzamingsmaatregelen, zoals het plaatsen van zonnepanelen of isolatie, kunnen vergunningsvrij zijn. De Omgevingswet zelf is een kapstokwet die nader is uitgewerkt in verschillende besluiten. Samen wordt dat het stelsel Omgevingsrecht genoemd. Onderdeel van het stelsel zijn het Besluit activiteiten leefomgeving (Bal) en het Besluit bouwwerken leefomgeving (Bbl).

In het Bal staan regels over activiteiten die invloed hebben op onder andere de natuur, bodem, lucht en water. De algemene en specifieke zorgplicht zijn uitgewerkt per thema. Ook staat erin welke type activiteiten vergunningsplichtig zijn, welke zijn uitgezonderd van de vergunningsplicht en wat de vergunningsvrije situaties (vrijstellingen) zijn.

In het Bbl staan technische eisen en milieuprestaties voor bouwwerken en staan regels over meldingsplichten en eventuele vergunningplichten voor sloop- en bouwactiviteiten.

Algemene zorgplicht

Dit is een algemene regel uit artikel 1.6 van de Omgevingswet die voor iedereen van toepassing is. De norm is breed geformuleerd en geldt voor de gehele fysieke omgeving, zowel voor beschermde als niet-beschermde natuur, flora en fauna.

De algemene zorgplicht is eigenlijk een algemene fatsoensnorm die iedereen vraagt te kijken welke (negatieve) effecten je activiteiten kunnen hebben op de fysieke leefomgeving. Het is een vangnet om op terug te vallen als regels niet expliciet in besluiten zijn opgenomen. Bijvoorbeeld als je op eigen terrein een boom omhakt waarvoor geen specifiek verbod is, dan kun je daar alsnog op worden aangesproken vanuit dit artikel. 

Initiatiefnemers van activiteiten (organisaties, bedrijven en particulieren) moeten de mogelijk nadelige gevolgen ervan op de fysieke omgeving voorkomen, beperken of ongedaan maken. Voorbeelden van nadelige gevolgen zijn:

    • Aantasten van leefomgeving (bijv. door vervuiling van water, lucht of bodem)
    • Gebruiken van gifstoffen zoals glyfosaat (bijv. Roundup) op de stoep tegen onkruid
    • Lozen van verontreinigd water in een sloot (bijv. waar nog verfresten of andere chemicaliën in zitten)

Vervolgens betekent de plicht om deze effecten zoveel mogelijk te voorkomen en anders te beperken of ongedaan te maken. Bijvoorbeeld door het gebruik van gifstoffen te vermijden, rekening te houden met het gebruik van drink- en grondwater bij het besproeien van de tuin of perceel, of te voorkomen dat afval in het milieu terecht komt.

Besluit activiteiten leefomgeving (Bal)

In het Besluit activiteiten leefomgeving (Bal) staan in de paragrafen 11.2.2 t/m 11.2.4 ‘schadelijke handelingen’ die niet zonder een omgevingsvergunning mogen worden verricht. Bij aanvraag van een vergunning wordt deze getoetst aan de hand van drie criteria die staan beschreven in paragraaf 8.6.2 van het Besluit kwaliteit leefomgeving (Bkl).

De criteria in het kort:

  • Is er geen andere bevredigende oplossing dan het verrichten van de activiteit
  • Is de activiteit noodzakelijk (bijvoorbeeld vanwege openbare veiligheid)
  • Leidt de activiteit niet tot verslechtering van de staat van het in stand houden van deze soort.

Indieningsvereisten

In paragraaf 7.2.8a.2 van de Omgevingsregeling (Or) staan de indieningsvereisten. Dit is het juridisch kader van de beschermingsregimes van de bescherming van vogels, habitatrichtlijnsoorten en nationaal beschermde soorten. Voor zorgorganisaties zijn de met name drie onderdelen belangrijk, die hieronder worden toegelicht.

  1. Flora en Fauna activiteiten (FF)
  2. Specifieke zorgplicht
  3. Voorkomen onnodig lijden

Bal - Flora- en fauna-activiteiten (FF)

Een Flora- en fauna-activiteit (FF) is een ‘Activiteit met mogelijke gevolgen voor van nature in het wild levende dieren of planten’ (bijlage bij artikel 1.1 Omgevingswet ). Vaak is een FF-activiteit het gevolg van een andere activiteit, zoals bouwen, slopen of het kappen van bomen. Voor FF-activiteiten geldt (naast een mogelijke vergunningplicht bij nadelige gevolgen op beschermde soorten) de specifieke zorgplicht.

Voorbeelden van FF-activiteiten

  • Bestaand gebouw, aanbouw, uitbouw of bijgebouw verbouwen
  • Bestaand hekwerk of andere afscheiding aanpassen
  • Boom of beplanting onderhouden of weghalen
  • Bouwplaats inrichten
  • Dakraam of dakkapel plaatsen, vervangen of veranderen
  • Evenement organiseren
  • Gevel isoleren, gevelpaneel vervangen of andere werkzaamheden aan de gevel uitvoeren
  • Graven in bodem of waterbodem
  • Uitrit aanleggen of veranderen
  • Windturbine plaatsen of vervangen
  • Zonnepanelen of zonneboiler plaatsen of vervangen

Kijk voor de volledige lijst op Werkzaamheden FF-activiteiten

Bal - Specifieke zorgplicht

Sinds 1 januari 2024 geldt de Specifieke Zorgplicht (artikel 11.27). Anders dan de algemene zorgplicht is de specifieke zorgplicht uitgewerkt. De regels hoe je aan de specifieke zorgplicht moet houden zijn verduidelijkt per type activiteit in het Bal.

Het doden of vangen van flora en fauna is verboden, net als het verstoren of beschadigen van de directe leefomgeving van soorten (bijv. foerageergebieden, plaatsen om jongen groot te brengen en rust en vaste verblijfsplaatsen).

Als de FF-activiteit nadelige gevolgen kan hebben voor de natuur, flora en/of fauna moet je je houden aan de specifieke zorgplicht. Dit geldt voor iedereen: organisaties, bedrijven, particulieren en de overheid. Nadelige gevolgen kunnen bijvoorbeeld ontstaan door trillingen, warmte of geluid.

Waaruit bestaat de specifieke zorgplicht?
In Bal staat beschreven waar die specifiek zorgplicht uit bestaat:

  1. Onderzoeksplicht om te weten te komen welke beschermde en bedreigde soorten voorkomen.
  2. Nemen van passende preventieve maatregelen om nadelige gevolgen te voorkomen.
  3. Nemen van passende herstelmaatregelen om nadelige gevolgen te beperken of ongedaan te maken.

Wat betekent de specifieke zorgplicht in de praktijk?
Dit betekent dat je bij sloop, renovatie of verduurzaming (zoals dak- of gevelisolatie) vooraf laat onderzoeken of er bijvoorbeeld vleermuizen, slangen, marters of vogels aanwezig. Zo kunnen vogels en vleermuizen achter betimmering, dakpannen en daklijsten zitten, slangen in spouwmuren kruipen en marters rondom het gebouw voorkomen.

Om een betrouwbaar onderzoeksresultaat te krijgen is gedegen onderzoek door een ecologisch adviesbureau nodig. Als uit dit ecologisch onderzoek blijkt dat er dieren aanwezig zijn, moeten er maatregelen worden genomen om de nadelige gevolgen voor hen uit te sluiten.

Specifieke zorgplicht voor vleermuizen

Vleermuizen zijn streng beschermd volgens artikel 11.46 Bal en verblijven graag in spouwmuren. Daarom geldt de specifieke zorgplicht en mogelijk een vergunningplicht als je de spouwmuur van een zorggebouw wilt na-isoleren.

Volg deze stappen om te voldoen aan de specifieke zorgplicht en vergunningplicht voor vleermuizen.

  1. Controleer of er een Soortenmanagementplan (SMP) in jouw gemeente is én of jouw situatie onder het SMP valt.
    Zo ja, dan is een individuele vergunningsaanvraag niet nodig en kan je aan de zorgplicht voldoen door te werken volgens de regels die in het SMP staan.
  2. Zo nee, controleer of er een pre-SMP is.
    Als er een pre-SMP is, dan wordt er door de gemeente ecologisch vooronderzoek gedaan, maar is het SMP nog niet vastgesteld. Vergunning is nog nodig als er gevolgen zijn voor vleermuizen. Onderzoek of je de renovatie of verduurzamingsmaatregelen kunt uitstellen totdat het SMP klaar is.
  3. Geen SMP of pre-SMP? Laat zelf onderzoek uitvoeren.
    Inspectie van de gevel is nodig om vast te stellen of er vleermuizen in aanwezig zijn. Dit kan een ecoloog doen via een quickscan en nader onderzoek.

eDNA methode

Vanaf 7 maart 2025 mogen erkende isolatiebedrijven aantonen of vleermuizen in de spouwmuren zitten met de eDNA-methode (e=Environmental) (artikel 4.31c Or). Als er geen DNA-materiaal van vleermuizen wordt aangetroffen kan meteen worden gestart met na-isolatie, zonder dat er nader onderzoek en/of vleermuisvriendelijke maatregelen nodig zijn. Als er wel DNA aangetroffen van vleermuizen, dan is een nader onderzoek nodig en moet er een vergunning worden aangevraagd als gevolgen voor vleermuizen niet te voorkomen zijn.

Specifieke zorgplicht voor andere soorten

Naast vleermuizen geldt ook een specifieke zorgplicht en een vergunningplicht voor enkele vogel-, reptiel-, amfibie en zoogdiersoorten zoals huiszwaluwen, gierzwaluwen, huismussen, boomkikkers, rugstreeppadden, zandhagedissen, eekhoorns en dassen. De nestplaatsen en verblijfplaatsen zijn het hele jaar beschermd, ook buiten het broedseizoen. Bekijk de volledige Lijst beschermde soorten waar ook de soorten in staan die zijn vrijgesteld van vergunningsplicht (dit verschilt namelijk per provincie). Voor de soorten die op deze lijst staan gelden rijksregels en provinciale regels om ze te beschermen.

Bal - Voorkomen onnodig lijden

FF-activiteiten moeten worden uitgevoerd zodat aanwezige dieren de kans krijgen te vertrekken. Als er kans is dat in het wild levende dieren worden gevangen of gedood, moet onnodig lijden worden voorkomen. Dit geldt voor alle in het wild levende diersoorten en in alle gevallen, ongeacht of er een vergunning of vrijstelling is verleend voor het vangen of doden van dieren.

Dit geldt dus ook bij de bestrijding van invasieve exoten (zoals muskusratten, nijlganzen en Aziatische hoornaars) of bestrijding van overlast. Hierbij moet het dierenwelzijn dus gewaarborgd blijven.

Besluit bouwwerken leefomgeving (Bbl)

In het Besluit bouwwerken leefomgeving (Bbl) staan regels over veiligheid, gezondheid, duurzaamheid en bruikbaarheid van bouwwerken.

Het Bbl bevat vooralsnog geen regels over natuurinclusief bouwen, maar daar komt mogelijk verandering in. Zo wordt het mogelijk verplicht om bij nieuwbouw verblijfsvoorzieningen te realiseren voor beschermde vogels en vleermuizen.

Indirect draagt het Bbl wel bij aan soortenbescherming, bijvoorbeeld door eisen aan het afvoeren van sloopafval en aan fossiel energiegebruik te stellen. Klimaatverandering, een gevolg van fossiel energiegebruik, verstoort namelijk ecosystemen en veroorzaakt een achteruitgang in biodiversiteit.

Bbl - Sloopactiviteiten

Gedeeltelijk of geheel slopen van gebouwen? Dan geldt er een meldingsplicht sloopactiviteit en informatieplicht sloopwerkzaamheden. Voor een sloopactiviteit is geen vergunning nodig op rijksniveau. Daarnaast zijn er regels voor het uitvoeren van sloopwerkzaamheden, zoals over geluidshinder, trillingshinder en veiligheid. Deze staan in hoofdstuk 7 van Besluit bouwwerken leefomgeving (Bbl).

Bbl - Bouwactiviteiten

Bouwen, onderhoud of verduurzaming van gebouwen? Deze werkzaamheden hebben mogelijk gevolgen voor de flora en fauna. Voor het uitvoeren van bouwwerkzaamheden geldt daarom specifieke zorgplicht.

Regels voor het voorkomen van gevaar in de directe omgeving: Specifieke zorgplicht bij het uitvoeren van bouwwerkzaamheden | Informatiepunt Leefomgeving

Regels voor het plaatsen, geheel of gedeeltelijk oprichten, vernieuwen of vergroten van een bouwwerk: Technische bouwactiviteit | Informatiepunt Leefomgeving

Een aantal bouwactiviteiten zijn vergunningsvrij. Deze door het Rijk aangewezen activiteiten aan/voor bouwwerken, staan in artikel 2.29 Bbl (Rijksoverheid). Houd er rekening mee dat er desondanks nog wel beschermde soorten kunnen voorkomen waarvoor een omgevingsvergunning nodig is als er sprake is van een flora- en fauna-activiteit. 

Bbl - Verbouwing/renovatie

In Bbl staan maximale geluidseisen voor de bouwwerkzaamheden en installaties. Deze zijn primair bedoeld voor mensen. Ook dieren hebben profijt van minder vaak en minder hard geluid.

Provinciale en gemeentelijke regels

Vanuit de provincie en de gemeente zijn er meestal lokaal specifieke regels voor soort- en gebiedsbescherming. Hier kun je informatie vinden: 

  • Omgevingsloket
    Vul het adres en de activiteit (bouwen, slopen, isoleren) in om te controleren welke regels er lokaal gelden.
  • Omgevingsverordeningen
  • Websites van provincies
    Zoek op Omgevingsvergunning beschermde soorten of soortenmanagementplan (SMP).
  • Websites van gemeentes
    Hier vind je informatie over beschikbare soortenmanagementsplannen (SMP’s) en voor welke beschermde soorten dit plan is opgesteld. De meeste SMP’s gelden voor vrijwel alle vleermuissoorten, maar ook voor de huismus, gierzwaluw, steenuil, steenmarter en andere beschermde soorten. Dit zijn soorten die in gebouwen kunnen voorkomen.

Stappenplan wetgeving flora en fauna bij bouwproject

Verder lezen

Meer over EVZ

CO2-routekaart Roadshow 2025

Maandag 3 november is er weer een EVZ Roadshow in Driebergen. Schrijf je nu in voor een inspirerende ochtend met kennis en ervaringen uit de praktijk van verduurzaming zorgvastgoed.