Bewoners van Huize Winterdijk klaagden over tocht. Aanvankelijk werd gedacht aan koudebruggen en luchtlekken. Onderzoek wees uit dat een slecht ingeregeld ventilatiesysteem ook een belangrijke oorzaak was. De Kierenjagers stelden dit vast met luchtdichtheidsmetingen en ventilatieonderzoek. Door het kitten van naden aan de binnenzijde en het beter afstellen van de ventilatie wordt nu gewerkt aan een structurele oplossing voor de tochtklachten en aan een verbetering van energiezuinigheid en wooncomfort.
Gerenoveerde appartementen uit 1975
Huize Winterdijk is een woonzorgcentrum in Gouda dat huisvesting en zorg combineert. Op de begane grond zijn woongroepen. Op de verdiepingen zijn zelfstandige appartementen; er zijn 1, 2 en 3-kamerappartementen van 35 tot 74 m2. Het gebouw bestaat uit twee bouwdelen: het Hoofdgebouw uit 1975 en het nieuwere Bruggebouw uit 2011. Vrijwel alle appartementen in het Hoofdgebouw zijn afgelopen tien jaar gerenoveerd om betere zorg te kunnen bieden.
Klachten en thermografisch onderzoek
Meerdere bewoners van het Hoofdgebouw klaagden over tocht. Vanwege de leeftijd van het gebouw werd gedacht aan koudebruggen en luchtlekken. Huize Winterdijk liet thermografisch onderzoek doen: alle geveldelen werden op een gemiddelde winterdag vanaf buiten door een drone gefotografeerd. Eén van de conclusies van het onderzoek was dat er die dag veel ramen en deuren open stonden. Een andere was dat meeste warmte verloren gaat via de kozijnen, luchtroosters en kozijnranden. Best logische resultaten. Kozijnen zijn veelal de slechtst geïsoleerde geveldelen, zelfs al zijn de kozijnen uit 1975 in 2003 vervangen door (aluminium) kozijnen met HR++ glas. Ook roosters zijn veelal nauwelijks geïsoleerd; ze hebben immers als doel om buitenlucht naar binnen te brengen. Bij de kozijnranden waren de randen van de ramen die open kunnen het warmst. De, spijtige, conclusie was dat het thermografisch onderzoek voor Huize Winterdijk niet echt behulpzaam was richting een oplossing van de klachten.
Vervolgstap onduidelijk
De bewoners vroegen echter om actie. Huize Winterdijk zag als meest zinvolle maatregel het kitten van de naden tussen muur en kozijn. Er was intern discussie of de kit aan de binnen- of aan de buitenzijde aangebracht moest worden. Huize Winterdijk had zich ondertussen aangemeld bij het Ontzorgingsprogramma Zuid-Holland. Jan Hoogendoorn (manager bedrijfsvoering en diensten) en Lize van der Tang-Kooijman (projectleider duurzaamheid) konden wel wat hulp gebruiken bij het maken van hun CO2-routekaart. Marjon Olijdam van Stichting Stimular werd namens de Provincie Zuid-Holland naar Huize Winterdijk gestuurd. Zo kwam het dat Jan dit probleem besprak met Marjon. Zij adviseerde eerst een luchtdichtheids- en een ventilatiemeting uit te laten voeren om te controleren of het inderdaad langs de kozijnen tochtte en of de luchtkwaliteit na kitten nog wel voldoende zou zijn.
Aanpak in overleg met de Kierenjagers
Marjon bracht Jan in contact met de Kierenjagers. Samen besloten zij om in acht appartementen een blowerdoortest uit te voeren. In zo’n test wordt gemeten hoeveel lucht er ontsnapt of binnendringt in een ruimte door een gecontroleerd drukverschil te creëren met een grote ventilator in een deuropening. De acht appartementen zaten op verschillende plekken in het gebouw: twee direct onder het dak, twee grenzend aan de kopgevel, twee volledig omgeven door andere appartementen en twee helemaal onderin. Jan zorgde ervoor dat vooraf twee appartementen aan de binnenzijde gekit waren en twee aan de buitenzijde en vier niet. De Kierenjagers voerden de metingen op één dag in september uit.
Luchtdichtheid redelijk
De n50-waarde liep in de gemeten appartementen van 2,9 tot 4,7 1/h. De n50-waarde geeft aan hoe vaak de lucht in een woning per uur wordt ververst bij een drukverschil van 50 Pascal, wat overeenkomt met windkracht 5. Dennis van Erp van de Kierenjagers: “Adviesbureau Nieman noemt voor renovatie een streefwaarde van de Qv10 van 0,7 [dm³/sm2] of lager. Dat komt overeen met een n50-waarde van 3,0 [1/h]. We hebben dus luchtdichtheidswaarde gemeten die redelijk zijn. Er is met kitwerk binnen winst te behalen waarmee zowel energiewinst als comfortwinst te behalen is.”
Kitten aan de binnenzijde
“Kitten is het best om te doen aan de binnenzijde. Kitten aan de buitenkant van de schil is vaak geen goede verbetering van de luchtdichtheid; lucht vindt een andere weg via de spouw en heeft als risico dat het vocht in de constructie niet weg kan.” In elk appartement was verbetering mogelijk van de aansluiting tussen kozijn en gevel, rondom de vensterbank en in de meterkast. Verder vielen gaten in kozijnen op, bijv. voor inmiddels verwijderde sloten. Marjon schatte met de Kierenjagers in dat kier- en naaddichting het infiltratieverlies vermindert van 15 naar 10% en dus zo’n 5% van het gasverbruik van dit bouwdeel bespaart.
Ventilatiemeting
Verder hebben de Kierenjagers met een debietmeter elk afvoerventiel gemeten om zo de mechanische ventilatie in kaart te brengen. Er was hier sprake van het ventilatie systeem C: mechanische afvoer en luchtroosters voor de luchtaanvoer vanaf buiten. Al doende merkten ze grote verschillen in de ventilatievoud tussen de appartementen. In sommige appartementen voelden ze nauwelijks trek bij de afzuigventielen, in andere voelden ze zeer stevige zuiging.
Grote verschillen in ventilatie tussen appartementen
De ventilatiedebieten liepen uiteen van 40 m3/uur tot 265 m3/uur per appartement. 40 m3/uur is veel te weinig omdat in de appartementen ook een keuken en douche is, 265 m3/uur is te veel voor deze appartementen. Te weinig ventilatie zorgt voor een slechte luchtkwaliteit. Te veel ventilatie resulteert met name in de winter in tochtklachten door de (te grote hoeveelheid) koude lucht die aangetrokken wordt via de roosters. De Kierenjagers concludeerden dan ook dat de grootste winst voor energie én comfort in dit bouwdeel te behalen is met het optimaliseren van het ventilatiesysteem.
Uit de rapportage van de Kierenjagers:
| Appartement | Oppervlak | n50-waarde (1/h) |
Gemeten debieten |
|---|---|---|---|
| test 1 | 35 m² | 2,9 | Ventiel 1: 85 m³/h Ventiel 2: 101 m³/h |
| test 2 | 54 m² | 3,1 | Ventiel 1: 83 m³/h Ventiel 2: 5,5 m³/h (staat dicht in de badkamer) Ventiel 3: 94 m³/h |
| test 3 | 54 m² | 4,4 | Ventiel 1: 72 m³/h Ventiel 2: 124 m³/h Ventiel 3: 69 m³/h |
| test 4 | 54 m² | 4,7 | Ventiel 1: 115 m³/h Ventiel 2: 85 m³/h Ventiel 3: 80 m³/h (deze stond ook dicht maar hebben we open gezet) |
| test 5 | 74 m² | 3,2 | Ventiel 1: 10 m³/h Ventiel 2: 19 m³/h Ventiel 3: 11 m³/h |
| test 6 | 54 m² | 3,5 | Ventiel 1: 56 m³/h Ventiel 2: 18 m³/h Ventiel 3: 21 m³/h |
| test 7 | 54 m² | 3,3 | Ventiel 1: 17 m³/h Ventiel 2: 17 m³/h Ventiel 3: 25 m³/h |
| test 8 | 54 m² | 3,6 | Ventiel 1: 52 m³/h Ventiel 2: 78 m³/h Ventiel 3: 67 m³/h |
Andere vondsten
Verder stelden de Kierenjagers vast dat een deel van de warmte van de radiatoren naar buiten verloren gaat door de niet zo goed geïsoleerde borstwering achter de radiatoren. Bart Fugers van de Kierenjagers: “Een makkelijke quickwin is radiatorfolie op de achterkant van de radiatoren.” Radiatorfolie bespaart naar verwachting zo’n 3%. De terugverdientijd daarvan is dan minder dan een jaar. Over de kozijnen waren ze positief: “De ramen zijn allemaal HR++ en zorgen daardoor voor weinig warmteverlies en de rubbers van de ramen zijn ook goed luchtdicht aangebracht.”
Stand van zaken
Alle woningen zijn inmiddels gekit door het klusteam van Huize Winterdijk. Zij hebben ook alle woningen voorzien van radiatorfolie. Als pilot zijn twee afzuigventilatoren ingeregeld met een drukgestuurd afzuigkanaal. In de bijbehorende appartementen zijn de ventielen vervangen en ingeregeld door de installateur. Als dat naar tevredenheid werkt dan is het mogelijk de dakventilatoren frequentiegeregeld maken, met een extra besparing op het elektriciteitsverbruik als gevolg. Dat zal dan uitgerold worden naar de overige twintig ventilatieschachten. Omdat het een nieuwe techniek betreft in een oud, gemetseld, afzuigkanaal, is het lastig om de ventilator goed drukgestuurd te krijgen. Ook klachten met geluid zijn nog een aandachtspunt. Nu afwachten of er deze winter minder klachten zijn.
Bron afbeelding Huize Winterdijk: Huize Winterdijk
Ook meedoen aan het Ontzorgingsprogramma?
Geïnspireerd door dit succesvolle verduurzamingsvoorbeeld? Ook in 2026 kunnen zorgorganisaties (eerstelijns en langdurige zorg met max. 10 eigen gebouwen) zich aanmelden. Kijk voor de stand van zaken in jouw provincie, en klik door naar aanmelden.
